W Kościele rzymskokatolickim instytut zakonny jest "społeczeństwem, w którym członkowie... składają publiczne przysięgi... i prowadzą wspólne życie braci lub sióstr".
Życie konsekrowane może być przeżywane indywidualnie lub jako członek instytutu. Kościół katolicki uznaje, jako formy indywidualnego życia konsekrowanego, życie pustelnika i dziewictwa konsekrowanego. Przewiduje także nowe formy życia konsekrowanego. Instytuty zakonne są jednym z dwóch rodzajów instytutów życia konsekrowanego. Drugi to instytut świecki, zdefiniowany jako "instytut życia konsekrowanego, w którym wierni chrześcijanie, żyjący w świecie, dążą do doskonałości miłości i starają się przyczynić do uświęcenia świata, szczególnie od wewnątrz".
Społeczeństwa życia apostolskiego przypominają instytuty zakonne, ale różnią się tym, że ich członkowie nie przyjmują ślubów zakonnych. Oni dążą do apostolskiego celu społeczeństwa, do którego należą, prowadząc życie wspólne jako bracia lub siostry i dążąc do doskonałości miłości poprzez przestrzeganie konstytucji społeczeństwa. W niektórych z tych społeczeństw członkowie przyjmują rady ewangeliczne przez więź inną niż śluby zakonne określone w ich konstytucjach.
