Tempo (agogika) – jeden z elementów dzieła muzycznego, oznaczający, jak szybko utwór ma być wykonany.
Historia określania tempa
Pierwsze próby ścisłego określenia tempa podejmowano już na przełomie XV i XVI w. Szły one w trzech kierunkach:
oznaczanie tempa za pomocą czynności wykonywanych przez człowieka lub jego organizm, jak kroczenie (H. Buchner - Fundamentbuch, ok. 1520), uderzenia motyką (Hermann Fink, Practica musica, 1556), ale w szczególności za pomocą pulsu zdrowego, wypoczętego człowieka (np. F. Gaffori, Practica Musicae, 1496; Marin Mersenne, Harmonie Universelle, 1636; Johann Joachim Quantz, Versuch einer Anweisung die Flöte traversière zu spielen, 1752 i in.).
oznaczanie tempa za pomocą urządzeń mechanicznych, jak wahadło (np. Michael Praetorius, Syntagma Musicum, 1619); chronomètre (Étienne Loulié, Éléments ou Principes de musique mis dans un nouvel ordre, 1696); échomètre (Joseph Sauver, 1701); mètromètre (Luis-Léon Pajot, 1732), zegar z sekundnikiem i in.;
oznaczanie czasu trwania danego utworu w minutach i sekundach, z czego wynikało tempo (Michel Richard Delalande, Georg Friedrich Händel, Johann Adolf Scheibe i in.).Od początku XVII w. zaczęto w zapisie nutowym podawać (początkowo sporadycznie, a wcześniej tylko wyjątkowo) szybkość wykonania utworu w postaci włoskiej nazwy tempa nad partyturą lub pięciolinią (jednak np. już w barokowej muzyce francuskiej używano określeń francuskich, zaś jednym z pierwszych kompozytorów niemieckich, określających tempo w swoim języku ojczystym, był Ludwig van Beethoven). Ta metoda definiuje tempo w sposób przybliżony, zaś w różnych szkołach i w różnych okresach historycznych określeniom tym nadawano różne znaczenie.
