Pierwsza wyprawa krzyżowa – wyprawa wojenna, która zapoczątkowała okres zbrojnych krucjat, rozpoczętych przez papieża Urbana II od apelu na synodzie w Clermont 27 listopada 1095 roku. Wyprawa wyruszyła w 1095 roku, z podwójnie obranym celem – zdobycia Jerozolimy i Ziemi Świętej oraz uwolnienia wschodnich chrześcijan spod islamskiej władzy.
Wszystko zaczęło się za sprawą cesarza bizantyńskiego Aleksego I Komnena i jego apelu do Kościoła rzymskiego i zachodniego rycerstwa o pomoc w walce z Turkami seldżuckimi o odzyskanie utraconych ziem w Anatolii. Wezwanie o pomoc szybko przerodziło się w masową migrację z Zachodu i w podbój terenów leżących poza obszarem Europy. Zarówno rycerstwo, jak i chłopstwo wyruszyło z wielu zakątków Europy Zachodniej, lądem i drogą morską ku Jerozolimie, by ostatecznie zdobyć ją w dniu 15 lipca 1099 roku, ustanawiając Królestwo Jerozolimskie wraz z innymi chrześcijańskimi państwami krzyżowymi. Chociaż nabytki te utrzymały się niecałe dwieście lat, pierwsza wyprawa była istotnym punktem zwrotnym w dziejach ekspansji zachodniej cywilizacji, jak i pierwszym poważnym krokiem, od upadku cesarstwa zachodniorzymskiego, w kierunku ponownego otwarcia dostępu do handlu ze Wschodem.
Ta pierwsza wyprawa, jako jedyna w całej historii wypraw krzyżowych, zakończyła się pełnym sukcesem.
Tło historyczne
Powstanie i szybki rozwój państwa tureckich Seldżuków spowodował, że Turcy przejęli kontrolę nad całym Bliskim Wschodem, łącznie z Jerozolimą. W roku 1071 sułtan Alp Arslan zadał druzgocącą klęskę siłom Bizancjum w bitwie pod Manzikert i zalał swoimi siłami całą Anatolię, podchodząc niemal pod mury Konstantynopola.
Państwo Seldżuków uległo jednak wkrótce rozpadowi na wiele mniejszych państewek, które często toczyły między sobą wojny, co dawało spore szanse na odzyskanie przez Bizancjum Anatolii i Palestyny.
