Słowo „Cyberpunk” pojawiło się jako tytuł opowiadania Bruce ’a Bethke wydanego w 1983 roku w ramach antologii „Amazing Stories”, jednak jako nazwy na określenie nowego nurtu literackiego po raz pierwszy użył go pisarz i wydawca fantastyki Gardner Dozois.
Pojęcie cyberpunku można rozważać również pod kątem postawy życiowej, filozofii lub ideologii, gdzie porównania człowieka z maszyną (cybernetyka) prowokują pytania na temat duszy, Boga oraz świadomości.
Za ojca literackiego cyberpunku uważa się powieściopisarza Williama Gibsona, którego najważniejsze utwory to tzw. „ Trylogia Ciągu”: „Neuromancer”, „Graf Zero ”, „Mona Liza Turbo ”). Jest on też autorem licznych opowiadań. Rozkwit gatunku nastąpił w latach osiemdziesiątych XX wieku. Jego dość sztywna konwencja spowodowała jednak wkrótce wtórność, a autorzy poszukując oryginalnych pomysłów zaczęli przekształcać zasady świata stworzonego przez Gibsona. W efekcie pojawił się postcyberpunk Neala Stephensona, czy steam punk – specyficzna odmiana historii alternatywnej czasów rewolucji przemysłowej.
Do cech charakterystycznych utworów z tej odmiany fantastyki naukowej można zaliczyć:
dystopijny obraz stechnicyzowanego i rządzonego przez korporacje świata przyszłości,
rozkład moralny towarzyszący postępowi technologicznemu - zasada określana jako „high tech & low life” (Franz Rottensteiner), czyli „zaawansowana technologia i niski poziom życia”,
istnienie związanej z technologią kontrkultury, z której wywodzą się bohaterowie,
istnienie sieci przesyłu danych łączącej cały realny świat, a tworzącej osobną rzeczywistość (cyberprzestrzeń), w której często rozgrywa się znacząca część fabuły,
uwypuklenie znaczenia informacji, jej przetwarzania i przesyłu dla świata przedstawionego,
stechnicyzowanie języka narracji, połączone z wulgaryzacją i wprowadzaniem elementów gwar środowiskowych (przestępczych, młodzieżowych, zawodowych) zarówno do narracji jak i języka używanego przez postaci,
powszechność scalania elementów ludzkich i technicznych (cyborgizacje, wprowadzanie świadomości w cyberprzestrzeń, przenoszenie ludzkiej świadomości do SI),
mroczny, pesymistyczny klimat utworów.Cyberpunk zdaje się być uosobieniem zasady postulowanej przez futurystów „3M – Miasto, Masa, Maszyna ”.
