Een sociale institutie, of kortweg institutie als de context duidelijk is, is een formele of informele regel die individueel gedrag, en de interactie tussen individuen binnen een groep inperkt. Een andere mogelijke definitie is een algemeen ingeslepen, collectief gedragspatroon, dat zich historisch heeft ontwikkeld, en dat het handelen van de mens modelleert [...]. Sociale instituties zijn noodzakelijk in de samenleving, om mensen min of meer voorspelbaar met elkaar te laten omgaan. Instituties zorgen voor stabiliteit tussen mensen, maar zijn tegelijk ook beperkend, omdat de mens binnen een institutie vaste patronen moet volgen. Deze beperkingen vormen de sociale structuur, door bepaald gedrag te verbieden of juist voor te schrijven. Het zijn de spelregels van een samenleving die de onzekerheden moeten verminderen, die ontstaan bij interacties en uitwisseling. Hiermee brengen instituties stabiliteit in de samenleving, wat overigens niet betekent dat bestaande instituties de meest doeltreffende structuur bieden. Instituties bepalen, samen met de omgevingsfactoren, in belangrijke mate de ontplooiingsmogelijkheden (gedragsvrijheid) voor het individu binnen een samenleving.
Er zijn formele instituties als wetten, terwijl er ook informele instituties als gewoonten zijn. Vaak zijn formele en informele instituties met elkaar gecombineerd, zoals in de institutie huwelijk. Er bestaat allerlei wetgeving voor het huwelijk en de gehuwden, naast allerlei gewoonten hoe getrouwde mensen met elkaar om horen te gaan.
Sociale instituties hebben vaak een lange traditie. Ze kunnen echter wel veranderen; zo is het huwelijk – oorspronkelijk alleen toegestaan tussen een man en een vrouw – in veel landen veranderd, zodat het een verbintenis is geworden tussen twee mensen, ongeacht hun geslacht.
Instituties worden ervaren als gegeven feiten, die door de samenleving aan individuen zijn opgelegd. Soms wordt er een morele autoriteit aan toegekend en wordt aantasting ervan als een heiligschennis gezien.
