Een vulkaan is een opening in het oppervlak van een planeet waar gesmolten gesteente (magma), gas en brokstukken van vast gesteente (tefra) door naar buitenkomen. Rond zulke openingen wordt vaak met dit materiaal een berg gevormd. Men sprak daarom vroeger van een vuurspuwende berg. De momenten waarop materiaal door een vulkaan wordt uitgestoten worden uitbarstingen of erupties genoemd.
Op de Aarde worden vulkanen vooral aangetroffen in gebieden waar tektonische platen aan elkaar grenzen, dus de plaatsen waar ook aardbevingen voorkomen. Een uitzondering hierop vormen hotspots. Dit zijn gebieden waar heet materiaal uit de mantel door de aardkorst heen naar boven komt.
Naar schatting zijn er wereldwijd zo'n 1500 actieve vulkanen op land, waarvan ca. 55 jaarlijks tot uitbarsting komen.Vulkanen komen ook op andere steenachtige planeten en manen binnen ons zonnestelsel voor. Zo zijn op de planeten Venus en Mars en de manen Io, bij Jupiter, en Triton, bij Neptunus, vulkanen waargenomen.