Για την τηλεοπτική σειρά κινουμένων σχεδίων δείτε: Άβαταρ: Ο Τελευταίος Ανεμοδαμαστής. Για την ομώνυμη ταινία επιστημονικής φαντασίας δείτε: Avatar (ταινία, 2009)
Ο άβαταρ (σανσκριτικά: अवतार, avatāra), είναι μια έννοια στον Ινδουισμό που στα σανσκριτικά σημαίνει κυριολεκτικά "κάθοδος". Σημαίνει την υλική εμφάνιση ή ενσάρκωση μιας θεότητας στη Γη. Το σχετικό ρήμα "φέγγω, κάνω την εμφάνισή μου" χρησιμοποιείται μερικές φορές για να αναφερθεί σε οποιονδήποτε γκουρού ή σεβαστό άνθρωπο.Η λέξη άβαταρ δεν εμφανίζεται στη βεδική γραμματεία- ωστόσο, εμφανίζεται σε ανεπτυγμένες μορφές στη μεταβεδική γραμματεία και ως ουσιαστικό ιδιαίτερα στην Πουρανική γραμματεία μετά τον 6ο αιώνα μ. Χ. . Παρόλα αυτά, η έννοια του άβαταρ είναι συμβατή με το περιεχόμενο της βεδικής λογοτεχνίας, όπως οι Ουπανισάδες, καθώς αποτελεί συμβολική απεικόνιση της έννοιας του Σαγκούνα Μπράχμαν στη φιλοσοφία του Ινδουισμού. Η Ριγκβέντα περιγράφει τον Ίντρα ως προικισμένο με μια μυστηριώδη δύναμη να παίρνει οποιαδήποτε μορφή κατά βούληση. Η Μπαγκαβάντ Γκίτα εκθέτει το δόγμα της Αβατάρα, αλλά με άλλους όρους εκτός από το άβαταρ.Θεολογικά, ο όρος συνδέεται συχνότερα με τον ινδουιστικό θεό Βισνού, αν και η ιδέα έχει εφαρμοστεί και σε άλλες θεότητες. Ποικίλοι κατάλογοι των ενσαρκώσεων του Βισνού εμφανίζονται στις ινδουιστικές γραφές, συμπεριλαμβανομένων των δέκα Dashavatara του Garuda Purana και των είκοσι δύο ενσαρκώσεων στο Bhagavata Purana, αν και το τελευταίο προσθέτει ότι οι ενσαρκώσεις του Βισνού είναι αναρίθμητες. Τα άβαταρ του Βισνού είναι σημαντικά στη θεολογία του Βαϊσναβισμού. Στην παράδοση του Ινδουισμού που βασίζεται στη θεά Σακτιστική παράδοση, συναντώνται συνήθως άβαταρ της Ντέβι με διαφορετικές εμφανίσεις, όπως η Τριπούρα Σουντάρι, η Ντούργκα και η Κάλι. Αν και στα μεσαιωνικά ινδουιστικά κείμενα αναφέρονται επίσης άβαταρ άλλων θεοτήτων, όπως ο Γκανέσα και ο Σίβα, αυτό είναι δευτερεύον και περιστασιακό. Το δόγμα της ενσάρκωσης είναι μία από τις σημαντικές διαφορές μεταξύ των παραδόσεων του Ινδουισμού του Βαϊσναβισμού και του Σαϊβισμού.Οι έννοιες της ενσάρκωσης, οι οποίες είναι σε ορισμένες πτυχές παρόμοιες με το άβαταρ, συναντώνται επίσης στον Βουδισμό, τον Χριστιανισμό και άλλες θρησκείες.Οι γραφές του Σιχισμού περιλαμβάνουν τα ονόματα πολυάριθμων ινδουιστικών θεών και θεών, αλλά απέρριψε το δόγμα της ενσάρκωσης του σωτήρα και υποστήριξε την άποψη των αγίων του ινδουιστικού κινήματος Bhakti, όπως ο Namdev, ότι ο άμορφος αιώνιος θεός βρίσκεται μέσα στην ανθρώπινη καρδιά και ο άνθρωπος είναι ο ίδιος ο σωτήρας του.
